Διαταραχές άγχους

Το άγχος είναι μια πολυδιάστατη και λειτουργική αντίδραση του οργανισμού σε καταστάσεις όπου βρισκόμαστε (ή θεωρούμε ότι βρισκόμαστε) σε κίνδυνο. Παθολογικό γίνεται όταν δημιουργεί δυσκολίες στην καθημερινή μας λειτουργικότητα ή το βιώνουμε με μεγάλη δυσφορία. Περισσότερα για το άγχος μπορείτε να διαβάσετε στο αναλυτικό άρθρο.

Οι διαταραχές άγχους είναι οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές. Λέξεις όπως «κρίση πανικού», «αγοραφοβία», «κοινωνικό άγχος», «φοβία», αποτελούν, πλέον, μέρος του καθημερινού λεξιλογίου μας και, ταυτόχρονα, ανταποκρίνονται σε κάποιες από τις βασικές αγχώδεις διαταραχές.

Οι κρίσεις πανικού είναι αρκετά συχνές στο γενικό πληθυσμό. Μια κρίση πανικού περιλαμβάνει το αίσθημα του εντονότατου άγχους, μαζί με διάφορα σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμία, εφίδρωση, τρεμούλα, δύσπνοια, πόνο στο στήθος, ζάλη, ναυτία, μούδιασμα, ρίγος, αναψοκοκκίνισμα κ.α.

Επίσης, μπορεί το άτομο να νιώθει ότι τρελαίνεται, ότι χάνει τον έλεγχο, ότι αυτό που ζει δεν είναι πραγματικό («σαν ταινία» – αποπραγματοποίηση) ή ότι δεν το ζει ο ίδιος («σα να βγαίνει από τον εαυτό του» – αποπροσωποποίηση) ή ότι θα πεθάνει.

Όπως καταλαβαίνουμε, πρόκειται για μια πολύ τρομακτική εμπειρία. Ωστόσο, οι κρίσεις πανικού είναι γενικά ακίνδυνες για την υγεία ή τη σωματική ακεραιότητα του ατόμου που τις παθαίνει (π.χ. δε γίνεται να λιποθυμήσει πραγματικά κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού), ενώ είναι από τα προβλήματα που ξεπερνιούνται συνήθως μέσα σε λίγες συνεδρίες γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας. Περισσότερα για τις κρίσεις πανικού μπορείτε να διαβάσετε στο σχετικό άρθρο.

Η αγοραφοβία χαρακτηρίζεται από το φόβο που νιώθει το άτομο σε μέρη από όπου είναι δύσκολη η διαφυγή ή πιστεύει πως η προσπάθεια να φύγει θα τον φέρει σε ντροπιαστική θέση, όπως, για παράδειγμα, μια αίθουσα θεάτρου ή ένα λεωφορείο. Μπορεί, επίσης, να πρόκειται για μέρος στο οποίο δύσκολα μπορεί να φτάσει βοήθεια – π.χ. απομακρυσμένο σημείο, νησί κλπ.

Συνήθως, η αγοραφοβία δεν εμφανίζεται μόνη της, αλλά συνοδεύει κρίσεις πανικού: ουσιαστικά, δηλαδή, το άτομο φοβάται μήπως πάθει κρίση πανικού σε ένα τέτοιο μέρος και γίνει «ρεζίλι» ή δεν πάρει τη βοήθεια που (πιστεύει ότι) χρειάζεται (να σημειώσουμε ότι δεν έχουν αγοραφοβία όλα τα άτομα που παθαίνουν κρίσεις πανικού).

Επιπλέον, χαρακτηριστικό της αγοραφοβίας είναι ότι το άτομο θεωρεί κάποια μέρη ως «ασφαλή», όμως όσο εξελίσσεται η διαταραχή χωρίς παρέμβαση ειδικού, τα μέρη αυτά ελαττώνονται, με αποτέλεσμα, σε ακραίες περιπτώσεις, το άτομο να κλείνεται κυριολεκτικά στο σπίτι του. Και η αγοραφοβία, ωστόσο, αντιμετωπίζεται πολύ αποτελεσματικά μέσω της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας.

Η διαταραχή κοινωνικού άγχους, παλιότερα γνωστή ως κοινωνική φοβία, χαρακτηρίζεται από έντονο άγχος που βιώνει το άτομο όταν βρίσκεται (ή πρόκειται να βρεθεί) σε κοινωνικές καταστάσεις ή καταστάσεις όπου πρέπει να κάνει κάτι μπροστά σε άλλους – να μιλήσει, να παρουσιάσει μια εργασία, να συστηθεί, να χορέψει, ακόμα και να περπατήσει ή να φάει.

Ο φόβος του ατόμου επικεντρώνεται στην ιδέα ότι θα φανεί στους άλλους ηλίθιος, γελοίος, πολύ αγχωμένος (π.χ. ότι θα τρέμει το χέρι του ή θα χάσει τα λόγια του) και ότι θα γίνει ρεζίλι. Μερικές φορές, το άγχος μπορεί να κορυφωθεί σε κρίση πανικού.

Κλειδί στη θεραπεία του κοινωνικού άγχους είναι η διερεύνηση των σκέψεων/φόβων του ατόμου αναφορικά με την αποτυχία, την αμηχανία, τον εξευτελισμό. Συχνά, τα άτομα που υποφέρουν από κοινωνικό άγχος τείνουν να υποεκτιμούν την ικανότητά τους να εκτελέσουν σωστά αυτό που πρέπει να κάνουν δημοσίως, ενώ, από την άλλη, υπερεκτιμούν την πιθανότητα και την έκταση της αρνητικής κριτικής που μπορεί να δεχτούν από τους άλλους. Παράλληλα με τη διερεύνηση των σκέψεών τους, τα άτομα σταδιακά μαθαίνουν να εκτίθενται βαθμιαία σε κοινωνικές καταστάσεις, με αποτέλεσμα να μειώνεται ολοένα το άγχος που βιώνουν, ούτως ώστε να μην τους εμποδίζει πλέον στη ζωή τους.

Παρόμοια είναι η θεραπευτική προσέγγιση και στις ειδικές φοβίες, στις οποίες κυριαρχεί έντονος, υπερβολικός (παράλογος) φόβος μπροστά σε συγκεκριμένο ερέθισμα ή κατάσταση, όπως κάποιο ζώο, ένεση, αίμα, νερό, πτήση, ασανσέρ, κλειστά μέρη, ύψη, καταιγίδες και άλλα πολλά. Κάποιες από τις φοβίες αυτές μπορεί να είναι φυσιολογικές στην παιδική ηλικία και να εξαφανίζονται καθώς μεγαλώνει το άτομο. Σε μερικές περιπτώσεις συνεχίζονται ή αποκτώνται στην ενήλικη ζωή. Μπορεί να έχουν την προέλευσή τους σε τραυματικές εμπειρίες που είχαν να κάνουν με το αντικείμενο ή την κατάσταση που το άτομο φοβάται. Μπορεί, για παράδειγμα, να δέχτηκε επίθεση από σκυλί ή να κλείστηκε σε μικρή ηλικία σε ντουλάπι ή και να είδε δικούς του ανθρώπους να αντιδρούν με υπέρμετρο φόβο σε κάποια κατάσταση.