Σε προηγούμενα άρθρα, είδαμε ότι το άγχος είναι ένας λειτουργικός μηχανισμός κινητοποίησης του οργανισμού, όταν αυτός βρίσκεται σε κίνδυνο, και παρουσιάσαμε τις αντιδράσεις που συνοδεύουν το άγχος. Είδαμε, επίσης, πότε το άγχος γίνεται παθολογικό και αποτελεί πρόβλημα για το άτομο. Τώρα, λοιπόν, μπορούμε να καταλάβουμε ευκολότερα τι ακριβώς είναι η κρίση πανικού.
Και γιατί να μ’ ενδιαφέρει;
Οι κρίσεις πανικού δεν είναι καθόλου σπάνιες, καθώς έρευνες δείχνουν πως περίπου ένα στα πέντε άτομα έχει πάθει ή θα πάθει τουλάχιστον μία κρίση στη ζωή του. Αν ένα άτομο βιώνει επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού και φοβάται μήπως πάθει κι άλλες ή στενοχωριέται πολύ για τις επιπτώσεις των κρίσεων, μπορούμε να πούμε ότι το άτομο αυτό έχει «διαταραχή πανικού» – περίπου 3,5% του πληθυσμού περιλαμβάνεται σε αυτή την ομάδα.
Εξάλλου, κάποια άτομα αλλάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά τους, σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν τις κρίσεις πανικού. Μερικά άτομα αρχίζουν να αποφεύγουν τα μέρη από όπου μπορεί να είναι δύσκολη η διαφυγή ή όπου είναι δύσκολο να δεχτούν βοήθεια. Όταν αυτή η αποφυγή επιβαρύνει σημαντικά την καθημερινότητα του ατόμου, μιλάμε για αγοραφοβία, μια κατάσταση που αφορά περίπου έναν στους εκατό ανθρώπους – πρόκειται για εκατομμύρια ανθρώπων σε όλο τον κόσμο και για χιλιάδες στην Ελλάδα. Από την άλλη, οι κρίσεις πανικού μπορεί να συμβαίνουν στα πλαίσια μιας άλλης, ειδικής ή κοινωνικής, φοβίας.
Αν η διαταραχή πανικού (με ή χωρίς αγοραφοβία) δεν αντιμετωπιστεί σε συνεργασία με ειδικό, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική δυσλειτουργία στην κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική ζωή του ατόμου.
Τι συμβαίνει σε μια κρίση πανικού;
Μιας και, ουσιαστικά, η κρίση πανικού είναι μια ακραία κινητοποίηση του οργανισμού μπροστά σε μια νομιζόμενη μεγάλη απειλή, το βασικό σύμπτωμά της είναι, προφανώς, το αίσθημα του πανικού, το οξύτατο άγχος.
Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, το άτομο βιώνει, σε πολύ πιο έντονο και δραματικό βαθμό, τις σωματικές αντιδράσεις του άγχους που ήδη έχουμε αναφέρει (πολύ έντονο αίσθημα παλμών ή ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρόμο, δυσκολία στην αναπνοή, πνίξιμο, πόνο στο στήθος, γαστρεντερικά συμπτώματα, ζαλάδα, μούδιασμα κλπ). Καθώς πολλά από τα εν λόγω συμπτώματα παραπέμπουν σε σωματικά προβλήματα, πολλά άτομα που παθαίνουν κρίσεις πανικού καταφεύγουν στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων, φοβούμενα ότι χρήζουν άμεσης ιατρικής φροντίδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρόλο που πολλοί άνθρωποι φοβούνται πως μπορεί να λιποθυμήσουν κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, αυτό είναι μάλλον απίθανο, καθώς η ενεργοποίηση του οργανισμού οδηγεί προς την αντίθετη κατεύθυνση (και όχι στη λιποθυμία).
Ως προς την αντίληψη, μπορεί το άτομο να νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο των σωματικών και ψυχικών του λειτουργιών και ότι τα πράγματα γύρω του είναι περίεργα, αφύσικα, ξένα (αποπραγματοποίηση). Μπορεί, μάλιστα, να νιώθει να απομακρύνεται από το ίδιο του τον εαυτό και το σώμα του (αποπροσωποποίηση).
Επιπλέον, ο πανικός συχνά συνοδεύεται από την αίσθηση ότι επίκειται κάποια εσωτερική καταστροφή – το άτομο φοβάται, δηλαδή, ότι θα πάθει έμφραγμα ή εγκεφαλικό (που θα οδηγήσουν στο θάνατο) ή ότι τρελαίνεται. Καθώς, λοιπόν, ο κίνδυνος που φοβάται είναι εσωτερικός, το άτομο δεν έχει τρόπο να τον αντιμετωπίσει. Έτσι, καταβάλλεται από ένα αίσθημα αβοήθητου και απελπισίας και παραλύει. Επίσης, πολύ συχνά, κατακλύζεται από μια πολύ έντονη παρόρμηση να ξεφύγει από την κατάσταση ή νιώθει ότι πρέπει να στραφεί για βοήθεια σε έναν «φροντιστή». Εξάλλου, κάποια άτομα μπορεί να παθαίνουν κρίσεις πανικού μέσα στη νύχτα, ξυπνώντας πανικόβλητα. Αυτές οι κρίσεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα τρομακτικές.
Συνήθως, το άτομο βιώνει την πρώτη κρίση πανικού σα να έρχεται «από το πουθενά» και «στα καλά καθούμενα». Με τον καιρό, είναι πιθανό οι κρίσεις να σχετιστούν με συγκεκριμένες καταστάσεις.
Οι κρίσεις πανικού φτάνουν σε μια κορύφωση πολύ γρήγορα, μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Το διάστημα κατά το οποίο βρίσκονται σε αυτήν την κορύφωση, όπου τα συμπτώματα βιώνονται στον ύψιστο βαθμό, διαρκεί επίσης λίγα λεπτά, εκτός κι αν η κρίση αναζωπυρώνεται διαρκώς.
Ο φαύλος κύκλος του πανικού
Τα αγχώδη, λοιπόν, άτομα ή καλύτερα, τα άτομα που είναι ευάλωτα στο άγχος, τείνουν να εστιάζουν στον πιθανό κίνδυνο και να «σαρώνουν» το περιβάλλον για σχετικά σημάδια, με αποτέλεσμα να βιώνουν λαθεμένους συναγερμούς. Επίσης, τείνουν να καταστροφολογούν, θεωρώντας σίγουρη τη χειρότερη πιθανή έκβαση των πραγμάτων. Αυτά τα στοιχεία διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο και στη δημιουργία του «φαύλου κύκλου» που χαρακτηρίζει τις κρίσεις πανικού.
Για να γίνει πιο κατανοητή η ακολουθία, ας τη δούμε βάσει ενός παραδείγματος. Το ευάλωτο στο άγχος άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση για να αντιληφθεί ακόμα και το παραμικρό δείγμα κινδύνου. Έτσι, αντιλαμβάνεται ότι έχει μια ταχυκαρδία, η οποία μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι μόλις ανέβηκε τις σκάλες ή ότι μόλις θύμωσε πολύ με κάποιον ή σε άλλους παράγοντες που έχουν να κάνουν με φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού. Το ευάλωτο άτομο, όμως, δε θα αποδώσει την ταχυκαρδία σε κανέναν τέτοιο παράγοντα, αλλά θα σκεφτεί ότι κινδυνεύει: «λες να έχει πρόβλημα η καρδιά μου και να πάθω τίποτα;». Αυτή η σκέψη, όπως είναι λογικό, θα αγχώσει το άτομο, άρα θα φέρει και τα διάφορα συμπτώματα, όπως, π.χ., πιο έντονη ταχυκαρδία μαζί με τρόμο. Το άτομο θα ερμηνεύσει καταστροφικά τα συμπτώματα αυτά, ως επιβεβαίωση του αρχικού του φόβου: «σίγουρα κάτι δεν πάει καλά, η καρδιά μου θα σπάσει, θα πάθω έμφραγμα».
Αυτή η καταστροφολογική σκέψη θα αυξήσει ακόμα περισσότερο το άγχος, με αποτέλεσμα να ενταθούν ακόμα περισσότερο τα συμπτώματα, το άτομο να φοβηθεί ακόμα περισσότερο («πεθαίνω»), να αγχωθεί κι άλλο, μέχρι να φτάσει σε μια πλήρη κρίση πανικού, όπως την περιγράψαμε στο προηγούμενο άρθρο:
Η θεραπεία
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία ενδείκνυται για την αντιμετώπιση των κρίσεων και της διαταραχής πανικού. Προτεραιότητα, στις αρχικές φάσεις της θεραπείας, έχει η παρέμβαση στον παραπάνω «φαύλο κύκλο». Η εστίαση γίνεται στο στάδιο της καταστροφικής ερμηνείας των συμπτωμάτων («θα πάθω έμφραγμα»), μαζί με ψυχοεκπαίδευση (πώς λειτουργεί το άγχος και οι κρίσεις) και εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης. Συνήθως τα συμπτώματα υποχωρούν σχετικά σύντομα.
Επίσης, βάσει του ιστορικού του ατόμου, αναδύονται τα στοιχεία που έθεσαν τις βάσεις για την ευαλωτότητα του ατόμου στο άγχος. Οι προβλεπτικοί αυτοί παράγοντες έχουν να κάνουν με τις εμπειρίες που βίωσε το άτομο μεγαλώνοντας, στο οικογενειακό και το γενικότερο περιβάλλον του.
Συχνά, οι κρίσεις πανικού εμφανίζονται όταν επίκεινται σημαντικές αλλαγές στη ζωή ενός ατόμου (π.χ., γάμος, χωρισμός, μετακόμιση, σπουδές, δουλειά). Αυτοί οι εκλυτικοί παράγοντες εξετάζονται κατά τη διαδικασία της θεραπείας, καθώς έχουν να κάνουν με γενικότερες πλευρές της ζωής του ατόμου. Είναι θέματα που προβληματίζουν ή φοβίζουν το άτομο, μιας και συνήθως έχει αμφιθυμία μπροστά σε τέτοιες αλλαγές ή αμφιβάλλει κατά πόσο θα μπορέσει να ανταπεξέλθει. Επομένως, η θεραπεία, πέρα από την ανακούφιση των συμπτωμάτων του άγχους και την απαλλαγή από τις κρίσεις, βοηθά και εδώ, ενδυναμώνοντας το άτομο να αποφασίζει και να διαχειριστεί τα ζητήματα αυτά με τρόπο πιο ικανοποιητικό για το ίδιο, με σκοπό να μπορεί να χαίρεται τη ζωή του.
ΠΗΓΕΣ:
Beck, A. T. & Emery, G. (2005). Anxiety disorders and phobias: a cognitive perspective. Cambridge, MA: Basic Books.
Wells, A. (1997). Cognitive therapy of anxiety disorders. New York: John Wiley & Sons.
Μάνος, Ν. (1997). Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
http://www.cci.health.wa.gov.au/